Της Αλεξάνδρα Καπάτου, ψυχολόγου
Το άγχος είναι ένα πολύ δυσάρεστο συναίσθημα που νιώθει ο έφηβος μπροστά σε ένα αόριστο κίνδυνο ή απειλή. Στην εφηβεία τα παιδιά «τα χάνουν» εύκολα και κατά συνέπεια βρίσκονται πολύ συχνά σε κατάσταση «έντονου άγχους». Εντούτοις, όσο φυσιολογικό και αν είναι το έντονο άγχος σε έναν έφηβο, οι γονείς πρέπει να μπορούν να το αναγνωρίσουν για να πάρουν τα μέτρα τους.
Τα συμπτώματα
Ο έφηβος έχει νευρικότητα, ανησυχία και απότομη συμπεριφορά ή δείχνει κακή διάθεση, που δεν συνοδεύεται απαραίτητα από εριστικότητα. Μπορεί να παραπονιέται για ταχυκαρδίες ή να βλέπετε ότι τρώει τα νύχια του, παρουσιάζει αλλαγή στις συνήθειες του ύπνου, αλλαγές στη γενική συμπεριφορά, κάνει συχνά παράπονα για πονοκεφάλους, ζαλάδες, προβλήματα στο στομάχι και άλλες αδιαθεσίες που συχνά είναι ψυχοσωματικές. Κάνει συχνά λάθη, σαν να «λέει» με τον τρόπο του στους άλλους ότι «τα έχει χαμένα» και ότι δεν ξέρει πώς να αντιδράσει, δείχνει πελαγωμένο σε απλές δουλειές, πίνει ή καπνίζει στα κρυφά κλπ.
Το παιδί σας μπορεί και να μην εκδηλώνει έντονα τίποτε από τα παραπάνω. Μερικά παιδιά παριστάνουν θαυμάσια τους «άνετους» ή τις «άνετες» και εμφανίζονται «αναίσθητα» όπως τα κατηγορούν συχνά οι γονείς τους όταν εκνευρίζονται, ενώ κατά βάθος αισθάνονται έντονο στρες. Το κρύβουν όμως και αυτή η «αναισθησία» αποτελεί μία μάσκα άμυνας.
Ειδικά τα συνεσταλμένα και ευαίσθητα παιδιά δεν εκδηλώνουν τα άγχος τους ούτε με νεύρα ούτε με φωνές. Προσπαθούν να τα βγάλουν πέρα για να ευχαριστήσουν τους γονείς τους, παρότι νιώθουν βουβή απελπισία και τρομερή πίεση. Αυτά τα παιδιά χρειάζονται ακόμα μεγαλύτερη προσοχή.
Αιτίες
Αιτίες
Τα παιδιά μπορεί να προβληματίζονται κυριολεκτικά για οτιδήποτε και κανείς δεν μπορεί να προβλέψει τι από όλα «τους φαίνεται βουνό». Πάντως ανάμεσα στα συνηθισμένα «βουνά» για τους εφήβους (και συχνά για τους ενηλίκους) είναι τα εξής:
- οι φυσιολογικές αλλαγές στην εμφάνισή τους (σώμα, πρόσωπο, σπυράκια)
- οι μεγάλες απαιτήσεις των γονιών για σχολικές επιδόσεις (τα παιδιά πιέζονται πάντα πολύ για να ανταποκριθούν στις υψηλές προσδοκίες όσων αγαπούν)
- οι διαμάχες των γονιών μεταξύ τους
- το διαζύγιο ή ο θάνατος ενός γονιού (τα παιδιά φοβόνται ότι επέρχονται αλλαγές που θα τους στερήσουν πολλά)
- οι πολλές υποχρεώσεις
- δραστηριότητες (οι έφηβοι μπορεί να νιώθουν ανήμποροι να τα βγάλουν πέρα, αλλά να μην το λένε)
- οι σοβαρές ασθένειες στην οικογένεια (προκαλούν στον έφηβο ανασφάλεια είτε γιατί φοβάται το θάνατο, είτε γιατί απλώς αλλάζουν οι ρουτίνες στις οποίες είχε συνηθίσει και τις ταύτιζε με τη σιγουριά)
- τα οικονομικά προβλήματα στο σπίτι (τα παιδιά αισθάνονται το στρες των γονιών και νιώθουν μια γενική απειλή για το μέλλον, ενώ παράλληλα αλλάζει και η ζωή τους)
- οι αλλαγές σχολείου ή καθηγητή ή σπιτιού (έχουν την έγνοια αν θα γίνουν αποδεκτοί από τους νέους συμμαθητές, γείτονες, καθηγητές αλλά κι αν θα βρουν κι εκείνα κάποιους να ταιριάξουν)
- οι απαιτήσεις των φίλων (καμιά φορά ζητούν από το παιδί να κάνει κάτι που το ίδιο δεν θέλει)
- οι διαμάχες με συμμαθητές ή φίλους (οι έφηβοι βιώνουν τη διαμάχη ως απόρριψη και αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για την κοινωνικότητά τους)
- κάποιες γενικές κοινωνικές αναστατώσεις (ειδήσεις για εγκλήματα στη γειτονιά, πλημμύρες κ.λπ. γεγονότα που το παιδί μπορεί να νιώσει ότι ίσως απειλήσουν και το ίδιο)
Τι μπορείτε να κάνετε για το άγχος παιδιών και εφήβων
- Ακούτε με προσοχή το παιδί σας, ώστε να ξέρει ότι έχει κάποιον να το ακούσει χωρίς να του ασκήσει κριτική.
- Προσπαθήσετε να μετριάσετε το δικό σας άγχος γιατί αποτελείτε πρότυπο και σας μιμείται –μιμείται τις ενέργειες και όχι τις θεωρίες.
- Χαλαρώστε και αφήστε το παιδί να πάρει πρωτοβουλίες Οι αυστηροί και οι υπερπροστατευτικοί γονείς, έχουν πιο αγχώδη παιδιά από τους άλλους, οι πρώτοι επειδή τα μειώνουν συστηματικά και οι δεύτεροι επειδή δεν επιτρέπουν ουσιαστικά τις πρωτοβουλίες. Τα παιδιά που ζουν περιορισμένα ή πολύ προστατευμένα, δεν ξέρουν πώς να αντιμετωπίζουν καταστάσεις και φυσικά αγχώνονται..
- Μάθετε στο παιδί και στον έφηβό σας να βάζει τα πράγματα σε μια σειρά. Ο προγραμματισμός είναι βασική παράμετρος της ηρεμίας. Ακόμα κι αν το πρόγραμμα δεν τηρείται σχολαστικά, απαλύνει το άγχος σε μεγάλο βαθμό. Επιπλέον, δίνει στο άτομο μια αίσθηση ότι ελέγχει εκείνο την κατάσταση.
- Τα παιδιά πρέπει να μαθαίνουν να βάζουν όρια στους άλλους και να λένε με ευγένεια «όχι».
- Αν το παιδί σας είναι εσωστρεφές, προσπαθήστε με διακριτικότητα να ενισχύστε την κοινωνικοποίησή του. Είναι απαραίτητο να έχει φίλους και φίλες με τους οποίους να μπορεί να συζητά όσα τον/ την αγχώνουν. Δεν είναι καλό να συζητά όλα τα προβλήματά του μόνον με τους γονείς του.
- Προϋπόθεση της φιλίας είναι η εμπιστοσύνη. Μην «κουτσουρεύετε» την εμπιστοσύνη του παιδιού σας προς τους φίλους του, εκτός και αν όντως το επηρεάζουν αρνητικά.
- Δείχνετε με παραδείγματα στο παιδί ότι ακόμα και τα πιο δύσκολα καθήκοντα, τελικά διεκπεραιώνονται.
- Τις περισσότερες φορές το παιδί δυσκολεύεται να τα βγάλει πέρα επειδή δεν ξέρει να ζητά βοήθεια. Εξηγήστε του ότι η ατομική προσπάθεια είναι σπουδαία, αλλά η ομαδική είναι σπουδαιότερη.
- Τα παιδιά με κοινωνική ζωή έχουν πάντα λιγότερο άγχος γιατί ακουμπούν σε περισσότερες ομάδες υποστήριξης (αθλητικές, γειτονικές, ιδεολογικές, συγγενικές κ.λπ.) Όσο πιο μοναχικό είναι ένα παιδί, τόσο περισσότερο άγχος σωρεύει. – Συμμετέχετε όσο μπορείτε σε κοινωνικές παρεμβάσεις (π.χ. για το άλσος στη γειτονιά σας ή για τη βιβλιοθήκη του σχολείου) ώστε να δίνετε το παιδί το μήνυμα ότι όσο ασήμαντοι κι αν μοιάζουμε, ΟΛΟΙ μπορούμε ΚΑΤΙ να κάνουμε. Αυτό είναι πολύ σημαντικό για την αυτοεκτίμηση του παιδιού.
- Εκπαιδεύστε το παιδί να αξιολογεί τα στρεσογόνα γεγονότα . Με αυτό τον τρόπο μετριάζει το αίσθημα της απειλής -Προτρέψτε το να λέει «θα τα καταφέρω». Όσο απλοϊκό κι αν σας φαίνεται, η επανάληψη μιας θετικής φράσης φέρνει πολλές φορές θετικό αποτέλεσμα. Ένας λόγος είναι ότι εστιαζόμαστε στην επανάληψη της μονότονης φράσης και «ξεχνάμε» για λίγο το άγχος μας. Ένας άλλος λόγος είναι ότι έτσι όντως πείθουμε στο τέλος τον εαυτό μας πως θα τα καταφέρει.
- Είναι σημαντικό να επιμερίζει τα καθήκοντα που του φαίνονται τεράστια σε μικρότερα τμήματα και να τα αντιμετωπίζει πιο εύκολα «κομματάκι-κομματάκι» παρά ορθωμένα μπροστά του όλα μαζί σαν βουνό. -Να εστιάζει στο πρόβλημα και όχι στα συναισθήματα που αυτό του γεννά. Αν πρέπει να διαβάσει 10 σελίδες και αγχώνεται αλλά πρέπει οπωσδήποτε να τις διαβάσει, θα πρέπει να αναγνωρίσει το άγχος που του προκαλεί το διάβασμα και να το βάλει «στην άκρη». Εκείνο που προέχει είναι να λύσει το πρόβλημα, δηλαδή να διαβάσει. Αν διαβάσει θα φύγει και το άγχος. Αν, αντίθετα, ασχοληθεί με το άγχος, δε θα διαβάσει και τότε δεν θα έχει κανέναν τρόπο να λύσει το πρόβλημα.
- Αν κάποια υποχρέωση το αγχώνει πάρα πολύ, ας κάνει ένα διάλειμμα. Πρέπει να μάθει να λέει στον εαυτό του την εξής φράση: «όσο κι αν με πιέζει αυτή η συγκεκριμένη δουλειά, αφού νιώθω τόσο άγχος αποκλείεται να την κάνω σωστά. Ας χαλαρώσω λίγο παίζοντας ή με μια βόλτα και μετά θα συνεχίσω με πιο καθαρό μυαλό.»
- Μάθετε στο παιδί σας μικρές «αποδράσεις». Αν νιώθει πολύ άγχος, ίσως χαλαρώσει τηλεφωνώντας σε κάποιον φίλο ή ακούγοντας για λίγο μουσική.
- Όταν του αναθέτετε υποχρεώσεις, να βεβαιώνεστε ότι το παιδί σας έχει «φορτωθεί» τόσα όσα αντέχει. Επιπλέον βεβαιωθείτε ότι του περισσεύει διάθεση ή χρόνος για να είναι παράλληλα και παιδί ή έφηβος
- -Ενθαρρύνετε τις αθλητικές δραστηριότητες χωρίς όμως να πιέζετε το παιδί. Οι έφηβοι που αθλούνται έχουν καλύτερες επιδόσεις σε όλους τους τομείς –στους βαθμούς, στις κοινωνικές σχέσεις κ.λπ.
- Προσέχετε όσο μπορείτε τη σωστή διατροφή του Αν π.χ. ο έφηβος πίνει καφέδες, καθιερώστε στο σπίτι τον ντεκαφεϊνέ. -Όταν το κορίτσι ή το αγόρι παρεκτρέπεται από το άγχος του, λέγετέ του ήρεμα και αποφασιστικά : «με θυμώνεις όταν φωνάζεις και δεν μιλάς ευγενικά» «Πάψε να μου μιλάς άσχημα, γιατί ούτε σε εσένα αξίζει να ξεπέφτεις και να φέρεσαι έτσι, ούτε σε εμένα αξίζει να εισπράττω αυτή τη συμπεριφορά». Ανακαλείτε δηλαδή τον ή την έφηβο στην τάξη, αλλά όχι με οργή και νεύρα. Όσο περισσότερο εξοργίζεστε με έναν έφηβο –που όντως μπορεί να είναι ΠΟΛΥ εξοργιστικός- τόσο περισσότερο ανατροφοδοτείτε την δική του οργή και το άγχος του. Πρέπει να φανεί πιο λογικός ο ένας από τους δύο και ο ενήλικας είστε εσείς.
- Εξηγήστε του ότι το άγχος μειώνει τις δυνατότητές μας στο ελάχιστο. Ζητήστε του να κλείσει τα μάτια του και να φανταστεί ότι βρίσκεται σε ένα πολύ όμορφο χώρο, καλοκαίρι στην παραλία ή σε ένα γήπεδο (ανάλογα με τις προτιμήσεις του). Χωρίς να «φύγει» από εκεί, ζητήστε του να επανεξετάσει το πρόβλημα π.χ. το τεστ ή το ραντεβού. Μήπως όταν νιώθει όμορφα, νιώθει συγχρόνως ότι το πρόβλημά του «μικραίνει»;
Τρόποι διαχείρισης του άγχους
Αν το παιδί σας δείχνει συμπτώματα άγχους σε μεγάλο βαθμό για διάστημα μεγαλύτερο του ενός μήνα, καλό είναι να αναζητήσετε τη βοήθεια κάποιου ειδικού, γιατί ίσως δεν αρκούν τα μέτρα που παίρνετε στο σπίτι.
Χρειάζεστε βοήθεια, όταν το παιδί παρά τις συστηματικές προσπάθειές σας:
- αποφεύγει συστηματικά να μένει μόνο του – εκφράζει αγωνία όταν δεν είναι κοντά του ο ένας από τους δύο γονείς
- φοβάται διαρκώς για την ασφάλεια της οικογένειας ή προσωπικά τη δική του
- παραπονιέται πολύ συχνά για πονόκοιλους, πονοκεφάλους και άλλα ψυχοσωματικά προβλήματα
- αποφεύγει υπερβολικά κάθε καινούργια γνωριμία
- σας αναλύει ολόκληρα σενάρια για κάτι που είναι απίθανο να συμβεί
- παρουσιάζει εμμονές, δηλαδή επαναλαμβάνει τις ίδιες σκέψεις ή τις ίδιες κινήσεις (πλένει διαρκώς τα χέρια του, ελέγχει πέντε φορές αν έχει όλα τα βιβλία στη σάκα του)
- παρουσιάζει κάμψη στη σχολική επίδοση
- έχει συχνούς εφιάλτες
- δείχνει πολύ μελαγχολικό
- εξομολογείται ότι «θέλει να πεθάνει»
- εκφράζεται βίαια και επιθετικά
- απειλεί συχνά ότι «θα σηκωθεί να φύγει από το σπίτι»
- πίνει ή καπνίζει ή παίρνει ναρκωτικά
- παρουσιάζει ακραία σεξουαλική δραστηριότητα
- γενικά παρουσιάζει ασυνήθιστη συμπεριφορά...
